Spadek stanowi ogół cywilnych majątkowych praw i obowiązków zmarłego (art. 922 § 1 k.c.). Do spadku nie należą natomiast majątkowe prawa i obowiązki wynikające z przepisów należących do innych działów prawa (prawa administracyjnego, prawa finansowego). Nie należą do spadku prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą, jak również prawa, które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami.
Przykładowo w skład spadku wejdzie: własność rzeczy udział we współwłasności użytkowanie wieczyste spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego zastaw i hipoteka, ale tylko razem z wierzytelnością, którą zabezpieczają prawa i obowiązki wynikające ze stosunków zobowiązaniowych (co do zasady) roszczenie o naprawienie szkody majątkowej prawo odkupu prawo pierwokupu prawo do jednorazowego odszkodowania pieniężnego z tytułu wypadku przy pracy Prawo pracownika do nieodpłatnego nabycia akcji prawo do żądania zwrotu wywłaszczonej nieruchomości posiadanie, zarówno samoistne, jak i zależne prawa wynikające z papierów wartościowych, np. z weksla lub czeku długi spadkowe
Co NIE wchodzi w skład spadku?
Nie należą do spadku prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą, jak również prawa, które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami. Przykładowo do spadku nie wchodzą: dobra osobiste roszczenia alimentacyjne uprawnienie do renty umowa o dzieło, której wykonanie zależy od osobistych przymiotów przyjmującego zamówienie (np. namalowanie obrazu przez malarza) prawo dożywocia wynikające z umowy dożywocia prawa i obowiązki wynikające z przepisów prawa podatkowego, ich sukcesja jest możliwa jedynie na podstawie i w granicach przepisów Ordynacji podatkowej Prawo do wcześniejszej emerytury pracowników opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej opieki Uprawnienie do wystąpienia z wnioskiem o umorzenie zaległości podatkowej Spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego
Stosunek najmu po śmierci najemcy
Wstąpienie w stosunek najmu po śmierci najemcy jest uregulowane w sposób szczególny. W razie śmierci najemcy w stosunek najmu wstępują: małżonek niebędący współnajemcą lokalu, dzieci najemcy i jego współmałżonka, inne osoby, wobec których najemca był zobowiązany do świadczeń alimentacyjnych, oraz osoba, która pozostawała faktycznie we wspólnym pożyciu z najemcą. Warunkiem jednak wstąpienia w stosunek najmu jest stałe zamieszkiwanie z najemcą w tym lokalu w chwili jego śmierci. W braku osób uprawnionych stosunek najmu wygasa.
Testament może sporządzić każda osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Pełną zdolność do czynności prawnych posiadają osoby fizyczne, które ukończyły 18 lat lub przed ukończeniem tego wieku, a po ukończeniu 16 lat, zawarły związek małżeński Te wszystkie osoby maja pełną zdolność do czynności prawnych, jeżeli nie zostały częściowo lub całkowicie ubezwłasnowolnione orzeczeniem sądu. Aby sporządzony testament był ważny osoba która go sporządza musi być w stanie świadomie i swobodnie powziąć tą decyzję i wyrazić swoją wolę. Nie może też ona działać pod wpływem błędu czy groźby.
Jak można sporządzić testament?
Istnieją 3 podstawowe sposoby sporządzania testamentu: Testament notarialny - Testament może być sporządzony w formie aktu notarialnego. Taki testament sporządza się u notariusza w kancelarii. Testament holograficzny - Spadkodawca może sporządzić testament w ten sposób, że napisze go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą. Testament holograficzny jest podstawową formą testamentu zwykłego. Osoba sporządzająca testament musi go w całości napisać własnoręcznie, przy czym może to być dokument sporządzony ręką, a jeżeli dana osoba jest kaleką w sposób zwykle przez nią używany, np. nogą, ustami czy protezą. Uwaga - nie wolno pisać na komputerze ani na maszynie do pisania! Nie ma znaczenia język, w jakim testament zostaje sporządzony, dopuszcza się bowiem sporządzenie testamentu w każdym, znanym spadkodawcy języku. Na przykład obywatel polski mówiący biegle po angielsku może sporządzić swój testament w tym języku. testament allograficzny - Spadkodawca może sporządzić testament także w ten sposób, że w obecności dwóch świadków oświadczy swoją ostatnią wolę ustnie wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego. Osoby urzędowe wymienione powyżej mają obowiązek przyjęcia oświadczenia woli i sporządzenia protokołu w sposób określony w ustawie. Wszystkie powyżej opisane sposoby maja taką samą moc prawną i wywierają takie same skutki. Np. testament notarialny NIE jest ważniejszy niż własnoręczny itp. Istnieją również testamenty szczególne, które można sporządzić jedynie w wyjątkowych sytuacjach. Należą do nich: testament ustny, testament sporządzany na polskim statku morskim lub powietrznym i testament wojskowy.
Testament ustny
Kiedy można sporządzić testament ustny?
Jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków. Ustawa określa minimalną liczbę świadków, powinno ich być co najmniej trzech. Stąd też w akcie testowania może uczestniczyć większa liczba świadków. Wiele kontrowersji budzi kwestia obawy rychłej śmierci spadkodawcy. Nie zawsze nawet zgon testatora, następujący wkrótce po sporządzeniu testamentu ustnego, pozwala na przyjęcie, iż w chwili testowania istniała obawa rychłej śmierci. Tytułem przykładu można podać samobójstwo spadkodawcy. w orzecznictwie przyjmuje się, że testament ustny sporządzony w warunkach zamiaru samobójczego nie może być uznany za sporządzony w okolicznościach uzasadniających obawę rychłej śmierci Jak można stwierdzić treść testamentu ustnego?
Treść testamentu ustnego może być stwierdzona w ten sposób, że jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie. W wypadku gdy treść testamentu ustnego nie została w powyższy sposób stwierdzona, można ją w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku stwierdzić przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Jeżeli przesłuchanie jednego ze świadków nie jest możliwe lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków.
Czy można odwołać lub zmienić sporządzony testament?
Tak, testator ma pełną swobodę w tym zakresie, testament jest czynnością odwołalną. Żeby odwołać testament testator musi wyrazić taką wolę - może to zrobić w sposób w sposób wyraźny, np. poprzez sporządzenie nowego testamentu, w którym zostanie odwołany testament wcześniej sporządzony, lub w sposób dorozumiany, np. poprzez zniszczenie dokumentu, przekreślenie go ze stosowną adnotacją itp. Osoba odwołująca testament nie musi wskazywać powodów odwołania testamentu. Można również odwołać na tych samych zasadach testament notarialny, nie jest w tym celu potrzebna ponowna wizyta u notariusza.
Testament a dziedziczenie ustawowe
Powołanie do dziedziczenia z testamentu ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym. Jeżeli spadkodawca sporządził testament to wola wyrażona w testamencie ma pierwszeństwo przed przepisami ustawy i dziedziczą osoby wskazane w testamencie. Jednak zstępnym (dzieci, wnuki etc.), małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału (zachowek). Więcej informacji zobacz w ---> zachowek
UWAGA!!! W dniu 2 IV 2009 roku uchwalona została nowelizacja Kodeksu Cywilnego, na mocy której zmieniono reguły dziedziczenia ustawowego. Dotyczy to spadków otwartych od dnia 28 VI 2009 roku (liczy się data śmierci spadkobiercy).
Dziedziczenie w sytuacji, kiedy spadkodawca miał dzieci (biologiczne bądź przysposobione) W pierwszej kolejności dziedziczą dzieci oraz małżonek spadkodawcy, dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.
Dziedziczenie w sytuacji, kiedy spadkodawca nie miał dzieci (biologicznych bądź przysposobionych), natomiast pozostawał w związku małżeńskim
W braku zstępnych spadkodawcy (czyli gdy nie ma dzieci, wnuków etc.) powołani są do spadku z ustawy jego małżonek i rodzice. Wtedy każdy z rodziców, który dziedziczy w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy, otrzymuje jedną czwartą całości spadku. Jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych. Jeżeli ojcostwo rodzica nie zostało ustalone, udział spadkowy matki spadkodawcy, dziedziczącej w zbiegu z jego małżonkiem, wynosi połowę spadku. Udział spadkowy małżonka, który dziedziczy w zbiegu z rodzicami, rodzeństwem i zstępnymi rodzeństwa spadkodawcy, wynosi połowę spadku. W braku zstępnych spadkodawcy, jego rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych, cały spadek przypada małżonkowi spadkodawcy.
Dziedziczenie w sytuacji, kiedy spadkodawca nie miał dzieci (biologicznych bądź przysposobionych) ani nie pozostawał w związku małżeńskim
W braku zstępnych i małżonka spadkodawcy cały spadek przypada jego rodzicom w częściach równych. Jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych. Jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku pozostawiając zstępnych, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym.
Dziedziczenie w sytuacji, kiedy spadkodawca nie miał dzieci (biologicznych bądź przysposobionych) ani nie pozostawał w związku małżeńskim ani nie ma rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa
W braku zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy cały spadek przypada dziadkom spadkodawcy. Dziadkowie dziedziczą wtedy w częściach równych (czyli 1 dla każdego z dziadków). Jeżeli któreś z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału spadku między zstępnych spadkodawcy. W braku zstępnych tego z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada pozostałym dziadkom w częściach równych.
Dziedziczenie w sytuacji, kiedy spadkodawca nie pozostawał w związku małżeńskim ani nie ma żadnych krewnych dziedziczących według ustawy Kodeks cywilny
W braku małżonka spadkodawcy i krewnych, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada w częściach równych tym dzieciom małżonka spadkodawcy, których żadne z rodziców nie dożyło chwili otwarcia spadku. W braku małżonka spadkodawcy, jego krewnych i dzieci małżonka spadkodawcy, powołanych do dziedziczenia z usta- wy, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jako spadkobiercy ustawowemu. Jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za gra granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu.
stan prawny przed 28.06.2009
Jeżeli nie ma testamentu to ma miejsce tzw. dziedziczenie ustawowe, czyli na podstawie norm Kodeksu Cywilnego. W ramach dziedziczenia ustawowego wyróżnia się trzy grupy spadkobierców:
W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oaz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych.
W braku zstępnych spadkodawcy powołani są do spadku z ustawy jego małżonek i rodzice. Udział spadkowy każdego z rodziców, które dziedziczy w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy, wynosi jedną czwartą całości spadku. Jeżeli ojcostwo rodzica nie zostało ustalone, udział spadkowy matki spadkodawcy, dziedziczącej w zbiegu z jego małżonkiem, wynosi połowę spadku.
W braku zstępnych i małżonka spadkodawcy cały spadek przypada jego rodzicom w częściach równych. Jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych. Jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku pozostawiając zstępnych, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału między dalszych zstępnych spadkodawcy. Udział spadkowy małżonka, który dziedziczy w zbiegu z rodzicami, rodzeństwem i zstępnymi rodzeństwa spadkodawcy, wynosi połowę spadku.
W braku zstępnych spadkodawcy, jego rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych, cały spadek przypada małżonkowi spadkodawcy. W braku zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy cały spadek przypada dziadkom spadkodawcy; dziedziczą oni w częściach równych. Jeżeli któreś z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału spadku między zstępnych spadkodawcy. W braku zstępnych tego z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada pozostałym dziadkom w częściach równych.
W braku małżonka spadkodawcy i krewnych, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada w częściach równych tym dzieciom małżonka spadkodawcy, których żadne z rodziców nie dożyło chwili otwarcia spadku.
W braku małżonka spadkodawcy, jego krewnych i dzieci małżonka spadkodawcy, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jako spadkobiercy ustawowemu. Jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu.
Uwaga! Przepisów o powołaniu do dziedziczenia z ustawy nie stosuje się do małżonka spadkodawcy pozostającego w separacji.
Dziedziczenie ustawowe a przysposobienie
Przysposobiony dziedziczy po przysposabiającym i jego krewnych tak, jak by był dzieckiem przysposabiającego, a przysposabiający i jego krewni dziedziczą po przysposobionym tak, jak by przysposabiający był rodzicem przysposobionego. Przysposobiony nie dziedziczy po swoich wstępnych naturalnych i ich krewnych, a osoby te nie dziedziczą po nim. Jednak w wypadku, gdy jeden z małżonków przysposobił dziecko drugiego małżonka, przepisu nie stosuje się ww. zasady (przysposobiony nie dziedziczy po swoich wstępnych naturalnych i ich krewnych, a osoby te nie dziedziczą po nim) względem tego małżonka i jego krewnych, a jeżeli takie przysposobienie nastąpiło po śmierci drugiego z rodziców przysposobionego, także względem krewnych zmarłego, których prawa i obowiązki wynikające z pokrewieństwa zostały w orzeczeniu o przysposobienie utrzymane. Inaczej kształtuje się sytuacja, kiedy skutki przysposobienia polegają wyłącznie na powstaniu stosunku między przysposabiającym a przysposobionym. Wówczas przysposobiony dziedziczy po przysposabiającym na równi z jego dziećmi, a zstępni przysposobionego dziedziczą po przysposabiającym na tych samych zasadach co dalsi zstępni spadkodawcy. Natomiast przysposobiony i jego zstępni nie dziedziczą po krewnych przysposabiającego, a krewni przysposabiającego nie dziedziczą po przysposobionym i jego zstępnych. Wreszcie rodzice przysposobionego nie dziedziczą po przysposobionym, a zamiast nich dziedziczy po przysposobionym przysposabiający; poza tym przysposobienie nie narusza powołania do dziedziczenia wynikającego z pokrewieństwa.
